Khám phá Thăng Long tứ trấn: Đền Quán Thánh ngàn năm lịch sử

Đền Quán Thánh, còn gọi là Trấn Vũ Quán, là một trong bốn ngôi đền linh thiêng thuộc Thăng Long Tứ Trấn, có nhiệm vụ trấn giữ phía Bắc kinh thành xưa. Với lịch sử hơn 1000 năm, ngôi đền không chỉ là nơi thờ tự mà còn là biểu tượng văn hóa tâm linh đặc sắc của Hà Nội.. Cùng khám phá giá trị lịch sử và những trải nghiệm không thể bỏ qua khi tham quan Đền Quán Thánh trong bài viết dưới đây.

Đền Quán Thánh ở đâu? Thờ ai? Lịch sử ngàn năm của đền

Đền Quán Thánh, còn gọi là Trấn Vũ Quán, tọa lạc tại số 190 phố Quán Thánh, phường Quán Thánh, quận Ba Đình, Hà Nội – ngay gần Hồ Tây và cửa Bắc thành Thăng Long. Từ xa xưa, bốn ngôi đền: Đền Bạch Mã (phía Đông), Đền Quán Thánh (phía Bắc), Đền Kim Liên (phía Nam) và Đền Voi Phục (phía Tây) được xem như bốn trấn giữ bảo vệ cho Thăng Long - Hà Nội. 

Ngôi đền thờ Huyền Thiên Trấn Vũ, vị thần quyền năng được tôn sùng trong cả thần thoại Việt Nam và Trung Hoa. Theo truyền thuyết, ngài từng giúp vua Lý Thái Tổ trừ yêu diệt quái, bảo vệ dân làng Long Đỗ, nên được dựng đền thờ từ thế kỷ XI, khi vua Lý dời đô về Thăng Long.

Dòng chảy lịch sử của đền:

• Thế kỷ XI: Xây dựng thời vua Lý Thái Tổ, đặt tên Trấn Vũ Quán.
• Thế kỷ XVII (1677): Đúc tượng Huyền Thiên Trấn Vũ bằng đồng đen, cao gần 4m.
• Thời Lê - Trịnh: Đền được trùng tu, tôn tạo nhiều hạng mục.
• Thời Nguyễn: Đổi tên thành Chân Vũ Quán, khẳng định vị thế quốc tự.
• Năm 1962: Được công nhận là Di tích Lịch sử Văn hóa cấp Quốc gia.

Không chỉ là nơi linh thiêng, đền Quán Thánh còn lưu giữ nét kiến trúc cổ kính, tượng đồng đen quý giá và là điểm đến tâm linh đặc biệt của người Hà Nội mỗi dịp đầu năm, rằm hay Giao thừa.

Khám phá kiến trúc đặc biệt của đền Quán Thánh

Đền Quán Thánh không chỉ là một công trình tâm linh linh thiêng mà còn là biểu tượng kiến trúc độc đáo, phản ánh tinh hoa nghệ thuật và tín ngưỡng của người Việt qua nhiều thế kỷ. Dưới đây là những điểm nổi bật trong kiến trúc của đền:

Cổng ngoài (Nghi môn tứ trụ)

Nằm trên đường Thanh Niên, cổng được thiết kế với bốn cột trụ lớn, mỗi cột trang trí bằng hình tượng phượng hoàng đấu lưng, tượng trưng cho sự cao quý và tái sinh. Trên đỉnh mỗi cột là tượng con nghê – linh vật bảo vệ, biểu trưng cho sự canh giữ và xua đuổi tà ma. Xung quanh các cột trụ là các họa tiết chạm khắc tinh xảo như cá hóa rồng và mãnh hổ hạ sơn. Ngoài ra, các câu đối đỏ được khắc nổi trên mặt trước và sau của cột trụ, tăng thêm vẻ trang nghiêm và cổ kính cho cổng đền. 

Tam quan

Nằm ngay sau cổng chính, tam quan của đền Quán Thánh được xây dựng theo kiểu phương đình, gồm hai tầng và ba cửa. Cửa giữa nổi bật với bức phù điêu đắp nổi hình tượng thần Rahu – một vị thần trong tín ngưỡng Ấn Độ, thể hiện sự hội nhập văn hóa từ xa xưa của người Việt. Trên gác tam quan, treo một quả chuông đồng đúc từ năm 1677 dưới triều vua Lê Hy Tông, cao 1,5 mét và nặng khoảng 1 tấn, tạo nên điểm nhấn đặc biệt cho kiến trúc đền.

Nhà bia

Sau khi bước qua tam quan, du khách sẽ đến với nhà bia – một công trình kiến trúc mang đậm nét truyền thống Việt Nam. Được thiết kế theo dạng phương đình với mái ngói cong thanh thoát, nhà bia không chỉ là điểm nhấn về mặt kiến trúc mà còn là nơi lưu giữ nhiều văn bia quý giá. Các văn bia tại đây ghi lại chi tiết quá trình xây dựng và trùng tu đền qua các thời kỳ, từ thời Lý đến các triều đại Lê, Trịnh, Nguyễn, phản ánh sự quan tâm và tôn kính của các thế hệ đối với di tích linh thiêng này. 

Đền thờ liệt sĩ

Nằm phía sau nhà bia trong khuôn viên đền Quán Thánh, đền thờ liệt sĩ được thiết kế theo kiểu phương đình truyền thống, tạo nên không gian trang nghiêm và cổ kính. Bên trong, ban thờ và ảnh các chiến sĩ hy sinh được đặt trang trọng, thể hiện lòng biết ơn sâu sắc của cộng đồng đối với những người đã cống hiến cho đất nước. Kiến trúc của đền kết hợp hài hòa giữa yếu tố cổ điển và sự tôn nghiêm, góp phần khẳng định giá trị tâm linh và lịch sử của toàn bộ di tích. 

Sân bái

Sân bái của đền Quán Thánh được thiết kế rộng rãi, lát gạch đỏ truyền thống, tạo nên một không gian mở thoáng đãng giữa các công trình kiến trúc cổ kính. Hai bên sân được bố trí các chậu cây cảnh được cắt tỉa công phu, góp phần tăng thêm vẻ đẹp thanh tịnh và gần gũi với thiên nhiên. Khu vực này thường xuyên diễn ra các hoạt động lễ hội và nghi lễ truyền thống, thu hút đông đảo người dân và du khách tham gia. 

Bái đường

Bái đường nằm giữa sân bái và hậu cung, được trang trí bằng các hình tượng đắp nổi như cá hóa rồng, hổ xuống núi, phản ánh nghệ thuật điêu khắc tinh xảo thời Lê. Nơi đây đặt một pho tượng đồng đen nhỏ hơn, được cho là tượng ông Trùm Trọng – người chỉ huy việc đúc tượng Huyền Thiên Trấn Vũ. Tượng này do các học trò của ông đúc để tưởng nhớ công ơn của thầy.

Hậu cung

Hậu cung của Đền Quán Thánh là nơi linh thiêng nhất, đặt pho tượng Huyền Thiên Trấn Vũ – biểu tượng trấn giữ phương Bắc của thành Thăng Long. Tượng được đúc bằng đồng hun đen nguyên khối vào năm 1677, cao khoảng 3,9m, nặng gần 4 tấn. Tượng thể hiện thần Trấn Vũ trong tư thế ngồi uy nghi, tay trái bắt quyết, tay phải cầm kiếm chống lên lưng rùa, thân kiếm có rắn quấn quanh – biểu tượng của sự bảo vệ và sức mạnh. Kiệt tác nghệ thuật này được công nhận là bảo vật quốc gia từ năm 2016.

Khánh đồng cổ

Khánh đồng cổ tại đền được đúc vào thời chúa Trịnh, do đô đốc Lê Văn Ngữ quyên góp kinh phí để thực hiện. Chiếc khánh này không chỉ là nhạc cụ dùng trong các nghi lễ mà còn là biểu tượng của nghệ thuật đúc đồng tinh xảo, phản ánh trình độ kỹ thuật và thẩm mỹ của thời kỳ đó.

Ngoài ra, Đền Quán Thánh còn sở hữu hơn 60 bài thơ, hoành phi, câu đối bằng chữ Hán, được chạm khắc tinh xảo trên các cột, xà và cửa. Nhiều tác phẩm trong số này là của các danh sĩ, khoa bảng nổi tiếng, thậm chí có cả thơ của vua Minh Mạng. Các hoa văn trang trí như tứ linh, cá hóa rồng, hổ xuống núi, tùng, trúc, cúc, mai, v.v. không chỉ thể hiện sự tài hoa của nghệ nhân mà còn mang ý nghĩa biểu tượng sâu sắc, phản ánh triết lý và tín ngưỡng dân gian. 

3 trải nghiệm văn hóa tâm linh & các hoạt động đặc sắc

Đền Quán Thánh không chỉ là một điểm tham quan lịch sử mà còn là nơi tổ chức các hoạt động tâm linh, giúp du khách hiểu sâu hơn về tín ngưỡng, văn hóa và lịch sử của Thăng Long xưa. Những hoạt động này mang đậm dấu ấn tâm linh và là một phần không thể thiếu khi đến đây.

Đi lễ Tứ Trấn

Lễ Tứ Trấn không phải là một lễ hội diễn ra vào một ngày cố định trong năm, mà là một nghi lễ truyền thống được thực hiện vào các dịp lễ lớn, đặc biệt vào những ngày đầu năm hoặc các ngày đầu tháng, như Tết Nguyên Đán, Tết Trung Thu, hoặc các ngày lễ của từng đền. 

Để cầu an cho thành phố và đất nước, thể hiện sự tôn kính với các vị thần trấn giữ bốn phương, người đi lễ sẽ đi từ đền Bạch Mã, tiếp theo, đền Quán Thánh, đền Kim Liên. Đền Voi Phục là điểm đến cuối cùng trong hành trình.

Lưu ý: 

• Chuẩn bị đồ lễ: Khi đi lễ Tứ Trấn, người dân và du khách thường chuẩn bị những đồ lễ cơ bản như hương, hoa, quả, trầu cau, vàng mã, v.v.
• Không chụp ảnh hoặc quay video trong khu vực thờ: Ngoài những khu vực công cộng, bạn nên hạn chế chụp ảnh trong các khu vực thờ cúng để bảo vệ sự tôn nghiêm.

Tham gia Lễ hội Đền Quán Thánh

Lễ hội Đền Quán Thánh diễn ra vào mùng 3 tháng 3 âm lịch hàng năm, không chỉ là dịp để cầu phúc, cầu an cho gia đình, mà còn là dịp để cộng đồng gắn kết, tưởng nhớ công lao của thần Huyền Thiên Trấn Vũ trong việc bảo vệ đất Thăng Long xưa. 

Các hoạt động diễn ra suốt cả ngày, bắt đầu từ sáng sớm và kết thúc vào cuối chiều, thu hút đông đảo tín đồ và du khách thập phương, được sắp xếp theo thứ tự như sau: 

• Lễ dâng hương: Thực hiện bởi các tăng ni, phật tử và những người dân địa phương. 
• Múa lân, múa rồng: Nhằm xua đuổi tà ma, cầu cho mưa thuận gió hòa, mùa màng bội thu.
• Lễ rước kiệu: Kiệu được trang trí lộng lẫy, trong đó có tượng thần Huyền Thiên Trấn Vũ. Trong lễ rước, các tín đồ sẽ tham gia cùng kiệu và dâng hương dọc theo các tuyến phố chính của Hà Nội.
• Thắp nến cầu nguyện: Vào buổi tối, nhiều người dân và du khách tham gia lễ hội còn cùng nhau thắp nến cầu nguyện trước các pho tượng thần linh, với mong muốn được phù hộ độ trì trong công việc và cuộc sống.
• Hoạt động văn hóa dân gian: Các chương trình văn nghệ, trình diễn các trò chơi dân gian như kéo co, đấu vật, ném còn và các trò chơi tổ chức trên sân khấu cũng thu hút rất nhiều sự tham gia của người dân. 

Các hoạt động khác

Ngoài những nghi lễ lớn trong lễ hội, Đền Quán Thánh còn là nơi thu hút nhiều hoạt động tâm linh và văn hóa khác, góp phần tạo nên một không gian linh thiêng và đầy sự chiêm nghiệm cho du khách và tín đồ.

• Dâng hương, cầu bình an, tài lộc: Khi đến đền, du khách và tín đồ có thể mua nhang và hoa quả để dâng lên thần, cầu cho gia đình sức khỏe, bình an và công việc thuận lợi.
• Ngắm nhìn và tìm hiểu về các hiện vật quý giá: Du khách có thể chiêm ngưỡng bức tượng đồng đen của Huyền Thiên Trấn Vũ và nhiều cổ vật khác như bia đá, hoành phi, câu đối mang đậm giá trị lịch sử và nghệ thuật.
• Chiêm ngưỡng kiến trúc cổ kính: Đền Quán Thánh có lối kiến trúc đặc trưng của các đền thờ Việt Nam với mái ngói cong vút, các hoa văn chạm trổ cầu kỳ, tượng trưng cho sự linh thiêng và sự bảo vệ của thần linh. Từng cột, từng bức hoành phi đều mang đậm dấu ấn văn hóa, khiến nơi đây trở thành một trong những công trình kiến trúc tiêu biểu của thủ đô.

Kinh nghiệm hữu ích khi tham quan đền Quán Thánh

Đền Quán Thánh là một trong những địa điểm tâm linh nổi bật tại Hà Nội, không chỉ thu hút du khách bởi vẻ đẹp cổ kính và linh thiêng, mà còn bởi sự phong phú của văn hóa và lịch sử. Việc tuân thủ các quy định khi tham quan sẽ giúp bạn có một trải nghiệm trọn vẹn.

Thời điểm nên ghé thăm

• Thời điểm nên thăm trong năm: Đền Quán Thánh có thể tham quan quanh năm, nhưng thời điểm lý tưởng là vào các dịp lễ hội, đặc biệt là ngày mùng 3 tháng 3 âm lịch, khi lễ hội Đền Quán Thánh được tổ chức với nhiều hoạt động văn hóa đặc sắc.
• Thời điểm nên thăm trong ngày: Bạn nên ghé thăm đền vào sáng sớm hoặc chiều muộn để tránh đông đúc, tận hưởng không khí yên tĩnh, thanh thản. Đây cũng là thời điểm ánh sáng phù hợp để tham quan và chụp ảnh.

Kinh nghiệm di chuyển đến đền

Đền Quán Thánh nằm ở trung tâm Hà Nội, du khách có thể dễ dàng di chuyển đến đền  bằng nhiều phương tiện như xe máy, xe buýt, taxi, v.v.

• Xe máy: Là lựa chọn linh hoạt cho du khách muốn tự mình khám phá những cung đường ở Hà Nội. Chi phí thuê xe máy khoảng 80.000 - 120.000 VND/ngày. 
• Taxi: Là lựa chọn tiện lợi và thoải mái, đặc biệt khi bạn muốn đến trực tiếp đền. Tuy nhiên, giá taxi có thể cao hơn, dao động khoảng 50.000 - 80.000 VND/lượt tùy khoảng cách.
• Xe buýt: Các tuyến buýt 14, 33, 50 là lựa chọn tiết kiệm chi phí với chỉ khoảng 8.000 - 10.000 VND/lượt, tuy nhiên, thời gian di chuyển lâu hơn và phải đi bộ một đoạn từ điểm dừng xe đến đền.

Một số quy định tại đền Quán Thánh

Du khách lưu ý thêm một số quy định sau: 

• Đỗ xe tại các điểm đã được quy định gần đền, tránh đỗ xe sai quy định.
• Thắp hương đúng nơi quy định, tránh gây ảnh hưởng đến không gian lễ bái.
• Có thể công đức vào các hòm công đức tại đền theo ý muốn.

Gợi ý các điểm đến lân cận

Để chuyến hành trình tâm linh - du lịch thêm trọn vẹn, bạn có thể tham khảo các địa điểm du lịch hấp dẫn khác như:

• Chùa Trấn Quốc: Cách đền Quán Thánh khoảng 1km, là ngôi chùa cổ nổi tiếng với kiến trúc đẹp và lịch sử lâu đời.
• Hồ Trúc Bạch: Nằm ngay gần đền Quán Thánh, hồ Trúc Bạch là một điểm du lịch yên tĩnh, thích hợp cho việc tản bộ và thưởng thức không gian thiên nhiên.
• Chùa Một Cột: Cách đền khoảng 2km, là biểu tượng văn hóa của Hà Nội với kiến trúc độc đáo, mang đậm dấu ấn lịch sử.
• Lăng Chủ tịch Hồ Chí Minh: Cách đền Quán Thánh khoảng 1,5km, là địa điểm quan trọng, nơi lưu giữ thi hài của Chủ tịch Hồ Chí Minh.

Đền Quán Thánh không chỉ là một địa điểm linh thiêng của Hà Nội mà còn là chứng nhân của nền văn hóa, lịch sử hơn nghìn năm. Với kiến trúc đặc sắc, lễ hội truyền thống và không gian yên tĩnh, nơi đây là điểm đến lý tưởng cho những ai muốn tìm hiểu về lịch sử và văn hóa Việt Nam.

Nếu bạn đang lên kế hoạch khám phá Hà Nội, đừng quên lựa chọn Vietnam Airlines để chuyến đi thêm phần trọn vẹn. Vietnam Airlines với dịch vụ đẳng cấp 4 sao theo tiêu chuẩn Skytrax sẽ mang đến cho bạn trải nghiệm tuyệt vời. Hơn nữa, với đội bay hiện đại, an toàn hàng đầu khu vực, đạt chứng nhận IOSA, Vietnam Airlines hứa hẹn sẽ giúp bạn có một chuyến bay an toàn và thoải mái.