Khám phá Thành nhà Hồ - Kiến trúc đá kỳ vĩ hơn 600 năm tuổi

Thành nhà Hồ là một điểm sáng du lịch liên quan đến lịch sử, kiến trúc cổ xưa của tỉnh Thanh Hóa. Đây được coi là một trong những tòa thành lũy bằng đá độc đáo bậc nhất tại Việt Nam và hiếm hoi còn sót lại trên thế giới. Đến nay, trải qua hơn 600 năm lịch sử, tòa thành vẫn sừng sững như minh chứng sống động cho tài nghệ xây dựng thời Trần - Hồ. Đây là điểm đến không thể bỏ lỡ với những ai yêu lịch sử và kiến trúc cổ.

1. Giới thiệu về Thành nhà Hồ

Thành nhà Hồ (hay còn được gọi là Thành Tây Đô, Thành Tây Giai, Thành An Tôn) thuộc địa phận xã Vĩnh Long và xã Vĩnh Tiến, huyện Vĩnh Lộc, tỉnh Thanh Hóa, cách trung tâm thành phố Thanh Hóa khoảng 45km.

Đây là một trong những di tích có giá trị lịch sử và văn hóa đặc biệt tại nước ta có liên quan trực tiếp trong chiến lược quân sự và kinh tế của triều đại nhà Hồ - triều đại với thời gian tồn tại ngắn ngủi (1400 - 1407) nhưng quan trọng trong lịch sử Việt Nam.

Năm 1986, di tích Thành nhà Hồ đã được Bộ Văn hóa - Thể thao và Du lịch xếp hạng là di tích cấp Quốc gia có giá trị đặc biệt quan trọng của dân tộc ta. Đến năm 2011, di tích Thành nhà Hồ đã được UNESCO công nhận là Di sản Văn hóa Thế giới, đóng góp vào công cuộc bảo tồn và quảng bá văn hóa Việt Nam trên trường quốc tế.

Di tích Thành nhà Hồ đã được UNESCO công nhận là Di sản Văn hóa Thế giới vào năm 2011 (Nguồn: Internet)

2. Khám phá lịch sử hình thành Thành nhà Hồ

Năm 1397, Hồ Quý Ly lợi dụng lúc nhà Trần không ổn định được đất nước, cướp ngôi và giành lấy quyền lực về tay. Lúc bấy giờ Kinh đô từ Thăng Long (Hà Nội) đã được Hồ Quý Ly quyết định chuyển về Tây Đô (Thanh Hóa), một khu vực dễ phòng thủ và xa khỏi các mối đe dọa từ các thế lực phương Bắc như nhà Minh. Việc xây dựng Thành nhà Hồ cũng là một phần trong chiến lược bảo vệ đất nước, tăng cường quyền lực của triều đình.

Thành được xây dựng và hoàn thiện với thời gian ngắn kỷ lục chỉ trong vòng 3 tháng năm 1397 (từ tháng Giêng đến tháng 3 âm lịch). Năm 1400, Hồ Quý Ly lên ngôi vua, lấy quốc hiệu là Đại Ngu và Thành nhà Hồ chính thức trở thành kinh đô của triều đại mới.

Với tư cách là kinh đô của nước Đại Ngu, Thành nhà Hồ là lớp phòng thủ chiến lược, ở đây gần nguồn nước và địa hình hiểm trở, giúp tránh được các cuộc tấn công từ phương Bắc. Việc xây dựng thành cũng là cách để Hồ Quý Ly thể hiện quyền lực và làm nổi bật sự ổn định của nhà Hồ trước các thế lực trong nước và nước ngoài.

Thành nhà Hồ được xây dựng năm 1397 với thời gian kỷ lục chỉ trong 3 tháng (Nguồn: Internet)

3. Kiến trúc Thành nhà Hồ có gì độc đáo?

Thành nhà Hồ được xây dựng trên nền diện tích 155ha (vùng lõi) còn quần thể di tích rộng đến 5.000ha. Được đánh giá là công trình thành lũy bằng đá “độc nhất vô nhị” tại nước ta, Thành xây dựng dựa trên những nguyên tắc cơ bản về địa thế, phong thủy, tiền án hậu chẩm đều có sông núi bao bọc, tạo nên một lợi thế lớn về quân sự.

Thành gồm các bộ phận: Thành nội, La thành, Hào thành và Đàn tế Nam Giao. Bên ngoài xây đá, bên trong chủ yếu đắp bằng đất.

3.1. Thành nội: Kiên cố với thiết kế cổng hình vòm cung, tường thành đá khổng lồ

Toàn bộ mặt ngoài Thành nội gồm tường thành và 4 cổng chính: Nam - Bắc - Đông - Tây. Trong đó cổng Nam là cổng chính có 3 cửa, các cổng còn lại chỉ có 1 cửa. Cổng được thiết kế theo hình vòm cung, những phiến đá trên vòm được đục đẽo thành hình múi bưởi, xếp khít nhau, giúp tăng khả năng chịu lực.

Hệ thống tường thành và 4 cổng chính được kiến tạo từ những phiến đá nguyên khối đồ sộ, với chiều dài phổ biến khoảng 1,5m, thậm chí có những tảng đá dài tới 6m. Mỗi khối đá mang trọng lượng từ 10 đến 20 tấn. Đặc biệt, tại mặt tường thành phía Tây có 1 tảng đá khổng lồ nặng tới 26,7 tấn.

Tổng thể công trình đòi hỏi khối lượng vật liệu khổng lồ với khoảng 25.000m3 đá và gần 100.000m3 đất được đào đắp một cách tỉ mỉ, công phu. Tất cả chỉ được xếp chồng khít lên nhau mà không hề có chất kết dính nhưng vẫn giữ được vẻ nguyên vẹn sau hơn 600 năm - minh chứng cho kỹ thuật xây dựng phi thường thời bấy giờ.

Cổng thành phía nam với 3 cửa uy nghi, vững chắc (Nguồn: Internet)

Cổng thành được xây dựng theo hình vòm cung giúp gia tăng khả năng chịu lực (Nguồn: Internet)

Phần tường thành với các khối đá khổng lồ được xếp chồng lên nhau (Nguồn: Internet)

3.2. Hào thành: Chắc chắn với đá hộc, đá dăm lót phía dưới

Hào thành là kiến trúc hào nước chạy xung quanh bốn tường thành của di tích Thành nhà Hồ, được nối thông với sông Bưởi qua một góc đông nam của thành. Khu vực này rộng khoảng hơn 90m, đáy hào rộng 52m, sâu hơn 6,5m, bề mặt hào rộng và thoải dần. Khi xây dựng, người xây hào sử dụng đá hộc và các mảnh dăm đá lót ở phía dưới để tạo nên sự vững chắc.

Hiện nay, nhiều phần Hào thành đã bị lấp cạn, nhưng dấu tích của Hào thành vẫn thấy rõ ở phía bắc, phía đông và một nửa phía nam của thành.

Cấu trúc Hào thành Thành nhà Hồ sau khi khai quật (Nguồn: Internet)

3.3. La Thành: Vòng bảo vệ ngoại vi hùng vĩ

La Thành là vòng thành đất ngoài cùng bao quanh kinh thành nhà Hồ, là công trình phòng thủ đồ sộ được xây dựng vào cuối thế kỷ XIV. Hiện nay, La Thành vẫn còn nguyên dấu tích với chiều cao ấn tượng khoảng 6m, mặt cắt hình thang với bề mặt rộng 9,2m và chân thành rộng tới 37m. Mặt ngoài dốc đứng nhằm ngăn chặn kẻ địch xâm nhập, mặt trong được thiết kế thoai thoải kiểu bậc thang với mỗi bậc cao 1,5m, một số vị trí được gia cố bằng sạn sỏi.

Được đắp bằng các loại đất sét màu vàng, xám hoặc xám xanh có lẫn đá laterit, La Thành được xây dựng khéo léo theo địa hình tự nhiên, nối liền các quả núi, uốn theo dòng sông Bưởi và sông Mã. Công trình không chỉ đóng vai trò phòng thủ quân sự mà còn là đê ngăn lũ lụt cho toàn bộ kinh thành, thể hiện tài năng và trí tuệ xuất chúng của người Việt cổ trong nghệ thuật xây dựng thành lũy.

La thành tại Thành nhà Hồ có nhiệm vụ bảo vệ tòa thành, phòng chống lũ lụt (Nguồn: Internet)

3.4. Đàn tế Nam Giao - Công trình tâm linh thiêng liêng nhất thời nhà Hồ

Đàn tế Nam Giao được xây dựng vào năm 1402 dưới thời vua Hồ Hán Thương (con trai Hồ Quý Ly). Tọa lạc cách thành nhà Hồ khoảng 2,5km về phía Đông Nam, đây là nơi triều đình thực hiện nghi lễ tế Trời - nghi thức trang nghiêm và linh thiêng bậc nhất trong hệ thống lễ nghi phong kiến, nhằm cầu cho quốc thái dân an và khẳng định tính chính thống của vương triều.

Toàn bộ đàn tế được thiết kế với nhiều cấp nền, hẹp dần từ thấp đến cao, lưng tựa núi Đún, hướng về phía Nam - nơi được xem là hướng của sinh khí và sự may mắn. Con đường thần đạo dẫn vào trung tâm đàn tế được lát bằng những phiến đá xanh mài nhẵn, xếp ngay ngắn, tạo nên vẻ trang nghiêm, uy nghi.

Đàn tế Nam Giao là nơi tiến hành lễ tế trời, cầu cho quốc thái dân an (Nguồn: Internet)

3.5. Một số không gian, di tích khác tạo nên giá trị văn hoá và lịch sử

1 - Không gian trưng bày ngoài trời: Được khánh thành vào ngày 06/04/2023, là nơi giới thiệu và phát huy giá trị của các hiện vật đã được sưu tầm qua các cuộc khai quật khảo cổ tại khu vực Thành nội.

• Không gian văn hóa nông nghiệp Tây Đô: Tái hiện lại đời sống nông thôn vùng Thanh Hóa xưa với các nông cụ như cày, cuốc, gàu múc nước, cối xay lúa, các vật dụng sinh hoạt như bếp củi, mâm cơm, tủ đựng bát đĩa, v.v.
• Mô hình súng thần công và cải cách thời nhà Hồ: như súng thần công, đóng thuyền cổ lâu, cải cách tiền giấy, cải cách trong thi cử, ban hành chữ Nôm, v.v.
• Khuôn viên trưng bày đá xây thành: Các hiện vật là viên đá nằm dọc chân thành trong quá trình khai quật đã được sắp xếp thành mô hình kiến trúc tường thành tại khuôn viên cổng Nam.

Không gian trưng bày ngoài trời các hiện vật tại Thành nhà Hồ (Nguồn: Internet)

Mô hình súng thần công được phát minh dưới triều nhà Hồ (Nguồn: Internet)

2 - Nhà trưng bày bổ sung: Trưng bày những hiện vật gắn liền với giai đoạn tồn tại và phát triển của triều đại nhà Hồ. Bao gồm:

• Vật liệu trang trí kiến trúc: Ngói (ngói mũi sen, mũi lá, ngói âm dương, ngói bò, ngói bít đốc,v.v) và các hiện vật là tượng chim uyên ương, lá đề cân, lá đề lệch, v.v.
• Vật liệu xây dựng: Chủ yếu hiện vật là đá và gạch, được dùng để xây thành phục vụ cho công tác phòng thủ quân sự. Phần lớn gạch đều có khắc địa danh, nơi sản xuất gạch bằng chữ Hán - Nôm.
• Vũ khí quân sự: Thần cơ pháo, Cổ lâu thuyền là những phát minh lớn về vũ khí dưới thời nhà Hồ. Ngoài ra còn có các vũ khí quân sự khác như mũi tên sắt, đạn đá, mũi giáo sắt, chông sắt bốn cạnh, v.v.
• Hiện vật đồ gia dụng: được làm bằng gốm men như bát, đĩa, tước, âu, v.v được dùng trong sinh hoạt, phục vụ nghi lễ có niên đại cuối thế kỷ XIV đầu thế kỷ XV.

Vật dụng bát, nồi được sử dụng trong gia đình xưa (Nguồn: Internet)

3 - Các di tích phụ cận

• Đền thờ nàng Bình Khương: Nằm ở phía đông Thành nhà Hồ thuộc làng Đông Môn, xã Vĩnh Long, đền gắn với huyền tích nàng Bình Khương tuẫn tiết kêu oan cho chồng.
• Đình Đông Môn: Nằm cách cổng phía Đông thành khoảng 150m, rộng 5 gian, lợp mái ngói đỏ cùng các hoa văn được chạm trổ tinh xảo, mang đậm bản sắc văn hóa của đình làng Việt.
• Nhà cổ Phạm Ngọc Tùng: Là ngôi nhà cổ hơn 200 tuổi nằm ở phía tây Thành nhà Hồ được xây dựng bởi một vị quan triều Nguyễn.
• Chùa Tường Vân: Là một ngôi chùa cổ, nằm ở dưới chân núi Đún (Đốn Sơn), cách Thành nhà Hồ 2,5km về phía Đông Nam. Chùa được xây dựng vào thời Trần, tên Tường Vân có nghĩa là áng mây lành.

Đền thờ nàng Bình Khương gắn liền với giai thoại xây Thành nhà Hồ (Nguồn: Internet)

Đình Đông Môn có kiến trúc đặc trưng của đình làng Việt xưa (Nguồn: Internet)

Nhà cổ Phạm Ngọc Tùng là ngôi nhà cổ hơn 200 tuổi đến nay vẫn được bảo tồn nguyên vẹn (Nguồn: Internet)

Tên Tường Vân của chùa có nghĩa là “áng mây lành” (Nguồn: Internet)

4. Những lưu ý khi tham quan Thành nhà Hồ

4.1. Nên ghé Thành nhà Hồ vào thời điểm mát mẻ

Thanh Hóa là tỉnh thuộc vùng Bắc Trung Bộ nên cũng có khí hậu tương đối khắc nghiệt. Khi tham quan di tích Thành nhà Hồ, du khách phần lớn sẽ ở ngoài trời nên thời điểm lý tưởng để đến Thành nhà Hồ thường sẽ vào mùa xuân (tháng 2 đến tháng 4) hoặc mùa thu (tháng 9 đến tháng 11).

Du khách nên tránh những tháng mùa hè (tháng 5 đến tháng 8) vì thời tiết nắng nóng hoặc những tháng thường xuyên có mưa bão để có được chuyến đi thuận lợi nhất.

Thời điểm lý tưởng để tham quan Thành nhà Hồ là vào mùa xuân hoặc mùa thu thời tiết mát mẻ (Nguồn: Internet)

4.2. Chọn phương tiện di chuyển phù hợp với nhu cầu

Nếu bạn xuất phát từ Hà Nội thì có thể lựa chọn:

• Xe máy/ô tô cá nhân: Thành nhà Hồ cách Thủ đô Hà Nội khoảng 140km, tương đương với 2 - 3 tiếng chạy xe. Bạn sẽ đi theo tuyến quốc lộ 1A sau đó đi vào quốc lộ 217 để đến với Thành nhà Hồ.
• Xe khách: Bạn sẽ bắt xe khách tại các bến xe Mỹ Đình, bến xe Giáp Bát, bến xe Nước Ngầm, v.v. với các nhà xe có các tuyến Hà Nội - Vĩnh Lộc (Thanh Hóa), giá vé từ 90.000 - 250.000 VND/người (tùy từng nhà xe). Bạn sẽ xuống bến xe Vĩnh Lộc cách Thành nhà Hồ khoảng 1,1km và bắt xe ôm hoặc sử dụng dịch vụ xe trung chuyển của các nhà xe để đến di tích.

Nếu ở xa như Thành phố Hồ Chí Minh, bạn có thể lựa chọn cách di chuyển bằng máy bay để tiết kiệm thời gian nhất. Hãng hàng không Vietnam Airlines hiện đang khai thác nhiều chuyến bay đến cảng hàng không Thọ Xuân (Thanh Hóa). Bạn có thể đặt vé máy bay tại website chính thức của hãng www.vietnamairlines.com hoặc trên ứng dụng Vietnam Airlines để nhận được mức giá hợp lý cùng những ưu đãi kèm theo.

Cảng hàng không Thọ Xuân cách Thành nhà Hồ hơn khoảng 32km nên sau khi xuống sân bay bạn có thể di chuyển bằng taxi hoặc xe máy để đến với di tích.

Nếu ở Thành phố Hồ Chí Minh bạn có thể đặt vé máy bay để đến Thành nhà Hồ (Nguồn: Internet)

4.3. Chuẩn bị trang phục và vật dụng cần thiết

Thành nhà Hồ có diện tích rất rộng, đến đây bạn sẽ phải đi bộ khá nhiều, đặc biệt là khi bạn khám phá cả khu vực La thành và Đàn Nam Giao. Vì thế, hãy lựa chọn giày, dép thoải mái, nên đi dép đế bằng để không bị đau chân, khó di chuyển.

Ngoài ra, hãy chuẩn bị thêm các vật dụng như ô, mũ, nón, kính râm và nước uống, đặc biệt là vào những ngày nắng.

Du khách nên chuẩn bị những vật dụng như ô, nón, mũ để giúp chuyến tham quan được thuận lợi (Nguồn: Internet)

4.4. Đừng chỉ đi lướt qua 4 cổng thành

Thành nhà Hồ là một công trình kiến trúc bằng đá độc đáo và đồ sộ, biểu tượng của lịch sử, văn hóa và quân sự của triều đại nhà Hồ. Hãy bắt đầu đi từ cổng Nam - cổng chính uy nghi của Thành nhà Hồ, sau đó đi bộ dọc theo các đoạn tường thành để cảm nhận được sự đồ sộ và kỹ thuật xây dựng chắc chắn của người xưa.

Hãy dừng lại lâu hơn ở khu vực khai quật khảo cổ bên trong Thành nội để có thể hình dung về nền móng cung điện xưa hay đứng ở vị trí trung tâm của khu vực hoàng thành xưa, sau đó nhắm mắt lại và tưởng tượng khung cảnh triều chính hơn 600 năm trước của triều đại nhà Hồ.

Tham quan từ cổng Nam Thành nhà Hồ dọc theo các đoạn tường thành để thấy sự uy nghi của công trình này (Nguồn: Internet)

4.5. Lắng nghe câu chuyện từ người địa phương

Quá trình xây dựng, hoàn thiện Thành nhà Hồ không chỉ xoay quanh những khối đá cổ kính sừng sững giữa cánh đồng Vĩnh Lộc, Thanh Hóa, mà thành đá này còn ẩn chứa biết bao câu chuyện truyền đời được gìn giữ qua bao thế hệ người dân nơi đây.

Chính vì vậy, những người dân sống lâu năm quanh di tích, những người bán hàng nước hay đồ lưu niệm đôi khi lại là những "kho tàng" kể chuyện về Thành nhà Hồ. Chuyện về công cuộc xây thành thần tốc chỉ trong 3 tháng, những truyền thuyết dân gian, giai thoại, hay về cuộc đời đầy biến động của Hồ Quý Ly, v.v. Một lời chào hỏi, một chút cởi mở và đôi ba câu chuyện có thể mang đến cho bạn những thông tin thú vị khi đặt chân đến nơi đây.

4.6. Ghé các quán ăn nhỏ ở thị trấn Vĩnh Lộc

Cách Thành nhà Hồ gần 2km tại thị trấn Vĩnh Lộc bạn có thể thưởng thức nhiều món ăn ngon như: Dê tươi Vĩnh Lộc, củ ấu, bánh đa làng Bồng, chè lam Phủ Quảng, các món ăn vặt đường phố như bánh tráng trộn, xoài lắc, chè, v.v.

Vĩnh Lộc với vị trí gần biển nên bạn cũng có thể lựa chọn ăn các loại hải sản như: Mực, tôm, cua, ghẹ, v.v được chế biến đa dạng, hương vị thơm ngon cho du khách.

Chè lam Phủ Quảng, đặc sản tại huyện Vĩnh Lộc (Nguồn: Internet)

Với những khối đá vững chắc, thiết kế độc đáo chịu được áp lực lớn đến nay Thành nhà Hồ vẫn đứng hiên ngang, sừng sững tại miền đất xứ Thanh suốt hơn 600 năm. Nếu là người yêu thích khám phá, tìm hiểu về các công trình kiến trúc cổ, về các triều đại xưa thì Thành nhà Hồ là lựa chọn lý tưởng dành cho du khách.

Hiện nay, hãng hàng không Vietnam Airline đang khai thác các chuyến bay thẳng đến Thanh Hóa từ Thành phố Hồ Chí Minh, nối chuyến tại Thành phố Hồ Chí Minh với các địa phương như Nha Trang, Côn Đảo, Buôn Ma Thuột, v.v du khách có thể tìm hiểu chặng bay đến Thanh Hóa tại website chính thức của hãng www.vietnamairlines.com hoặc trên ứng dụng Vietnam Airlines để đặt vé và nhận ưu đãi tốt nhất.